بی‌اعتنایی روسیه و ایران به هشدارهای آمریکا دربارۀ احتمال عملیات داعش خراسان

تاریخ تازه‌ها

شامگاه روز جمعه سوم فروردین برابر با ۲۲ مارس، اندکی پس از حملۀ تروریستی به تالار کنسرت «کروُکوس» در حومۀ شهر مسکو، «داعش خراسان» در بیانیه‌ای در کانال تلگرامی خود مسئولیت آن حمله را به عهده گرفت و از طریق آژانس خبری و تبلیغاتی‌اش به نام «اعماق» مدعی شد که جنگجویانش سالم به پایگاه خود بازگشته‌اند. اما مقام‌های رسمی دولت روسیه از جمله ولادیمیر پوتین این ادعا را نپذیرفته‌اند و مدعی‌اند دولت اوکراین در آن حمله دست داشته است.

به گفتۀ سرویس‌های امنیتی روسیه، چهار متهم اصلیِ حمله به تالار کنسرت «کروُکوس» هنگام فرار در نزدیکی مرز اوکراین دستگیر شدند. این چهار تن روز یکشنبه ۲۴ مارس با سر و روی زخمی در دادگاه حاضر شدند و پس از تفهیم اتهام به جرم خود اعتراف کردند. آنان شهروندان کشور تاجیکستان اند و با روادید موقت یا تمدید نشده در روسیه بودند.

گفته می‌شد دولت تاجیکستان در آغاز اعلام کرد که آن چهار تن تبعۀ تاجیکستان نیستند، اما روز دوشنبه خبرگزاری‌های روسیه خبر دادند امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان، از پدر و مادرهای تاجیک خواسته است به آموزش کودکان خود توجه بیشتری بکنند. افزون بر این چهار متهم اصلی، هفت تن دیگر نیز در ربط با این پرونده دستگیر شده‌اند.

کم و بیش همۀ کارشناسان تروریسم و منابع غربی آن حمله را کار داعش خراسان می‌دانند. از سوی دیگر، شبکه خبری «سی ان ان» آمریکا جمعه شب به نقل از سخنگوی «شورای امنیت ملی آمریکا» اعلام کرد که دولت آمریکا در اوایل ماه مارس از احتمال حمله تروریستی به تجمعات بزرگ، از جمله کنسرت‌ها در مسکو آگاه شده بود و نه تنها به شهروندان آمریکایی در روسیه هشدار داده بود، بلکه به پیروی از سیاست دیرینۀ خود در زمینۀ تروریسم، اطلاعات لازم را در این باره با مقام‌های روسیه در میان گذاشته بود.

حملۀ تروریستی روز جمعه به تالار کنسرتِ کروُکوس مرگبارترین حملۀ تروریستی به پایتخت روسیه در دهه‌های گذشته بود و کمتر از یک هفته پس از پیروزی پوتین در انتخابات انجام گرفت. البته این حمله نخستین عملیات تروریستی داعش خراسان در روسیه نبود. این کشور سال‌هاست به یکی از هدف‌های اصلی تروریسم داعش تبدیل شده است.

داعش خراسان در سال‌های اخیر چندین حملۀ تروریستی در خاک روسیه انجام داده است، از جمله بمب گذاری در متروی سن پترزبورگ در ۳ آوریل ۲۰۱۷. در ۷ مارس ۲۰۲۴ سرویس‌های اطلاعاتی روسیه گزارش دادند که یک حملۀ داعش را به کنیسه‌ای در منطقه کالوگا در جنوب غربی مسکو خنثی کرده‌ و جنگجویان داعش را کشته‌اند.

به نوشته روزنامه انگلیسی گاردین، این گروه تروریستی سال‌هاست نگاه دشمنانۀ خود را به سوی روسیه گردانده است. از زمانی که نیروهای آمریکایی پس از بیست سال حضور نظامی در سال ۲۰۲۱ افغانستان را ترک کردند، «داعش خراسان» روسیه را به یکی از دشمنان اصلی خود تبدیل کرد. نخستین دشمن اصلی این گروه، جمهوری اسلامی ایران در مقام دولت شیعه مذهب در جهان اسلام است. بسیاری از کارشناسان، یکی از عناصر سازندۀ هویت داعش را دشمنی آشتی‌ناپذیر با مذهب شیعه می‌دانند. زیرا در ایدئولوژی داعش شیعیان مرتد فطری‌اند.

از نظر داعش، روسیه جدا از حمایتش از بشار اسد و کشتار مخالفان او در جنگ داخلی سوریه، به سبب روابط دوستانه‌اش با جمهوری اسلامی نیز باید مجازات شود. از سوی دیگر، آن کشور هنوز بر بخشی از خراسان بزرگ حاکم است. خراسان بزرگ سرزمینی تاریخی است و در گذشته، شرق و شمالِ شرقیِ ایران، جَنوب و جَنوب شرقیِ ترکستان، جَنوب شرقی ازبکستان، سراسر افغانستان، تاجیکیستان و بخش‌هایی از پاکستان را شامل می‌شد.

اما درطرحِ آرمانیِ داعش، ولایتِ خراسان، سرزمین‌های قفقاز، چچن، داغستان، ایالت سین جیانگ چین، شمال هند، کَشمیر، بنگلادش، افغانستان، پاکستان، ایران، مالزی، اندونزی، میانمار و حتی فیلیپین را نیز دربرمی‌گیرد. از چند سالِ پیش کارشناسانی پیش‌بینی می‌کردند که داعش اگر در عراق و سوریه شکست بخورد و بساطش را در خاورِ میانه برچیند، بر فعالیت‌هایش در افغانستان خواهد افزود. رهبران و فرماندهان شاخۀ خراسانِ داعش از بومیان افغانستان و پاکستان اند و افرادی از سازمان القاعده، حزب اسلامی گلبدین حکمتیار و سازمانِ «تحریکِ طالبان پاکستان» در آن حضور دارند.

جالب این که هم دولت ایران و هم دولت روسیه می‌کوشند عملیات تروریستی این گروه را در خاک خود انکار کنند و به رغم پذیرش رسمی مسئولیت عملیات از طرف داعش، دیگران را متهم می‌کنند. مقام‌های امنیتی آمریکا جمهوری اسلامی را نیز همین چندی پیش از احتمال عملیات تروریستی داعش خراسان در خاک ایران آگاه کرده بودند. اما رهبران جمهوری اسلامی نیز مانند رهبران روسیه اعتنایی به هشدار آمریکایی‌ها نکردند.

برای مثال، روز پنجشنبه ۴ ژانویه ۲۰۲۴ برابر با ۱۴ دی‌ماه یک روز پس از انفجارهای مرگبار کرمان در چهارمین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی، گروه داعش با انتشار اطلاعیه‌ای مسئولیت آن انفجارها را به عهده گرفت. فردای آن روز خبرگزاری رویترز برپایۀ اطلاعات دقیق و انکارناپذیر، «شاخۀ خراسان داعش» را مسئول آن دو انفجار اعلام کرد. در حالی که رسانه‌های ایران اسرائیل و آمریکا را مسئول آن انفجارها معرفی ‌می‌کردند.

در نهم ژوئن ۲۰۱۴ هنگامی که شبه نظامیان داعش شهر موصِل را تسخیر کردند و رهبر آنان، ابوبکر البغدادی، در ۲۹ ژوئن آن سال در مسجد جامعِ موصل اعلام خلافت کرد، قرار شد «خلافتِ اسلامی» پس از چیرگی بر عراق و سوریه قلمروش را در دو جهت گسترش دهد. یکی در جهت شمال افریقا و تسخیر همۀ سرزمین‌هایی که در گذشته جزو خلافت اسلامی بودند از جمله اسپانیا، و دیگری در جهت شرق و «تشکیل خراسان بزرگ» که زیر عنوان «ولایت خراسان» از آن یاد می‌کنند.

داعش در عراق و سوریه شکست خورد اما ایدئولوژی آن به حیات خود ادامه می‌دهد. دولت ایران و دولت روسیه نمی‌خواهند اعتراف کنند که سرویس‌های امنیتی‌شان توانایی خنثی کردن طرح‌های تروریستیِ داعش خراسان را در خاک آن کشورها ندارند. منبع الهام تروریست‌های داعش خراسان ایدئولوژی برانگیزنده‌ و ساختمندی است که به نظر می‌رسد در میان گروه‌هایی از مسلمانان سنی‌مذهب آسیای میانه به ویژه جوانان جاذبه دارد.

بعضی از کارشناسان معتقدند که آمریکایی‌ها به سبب حضور درازمدت‌شان در افغانستان هنوز امکاناتی در آن سرزمین دارند که اجازه می‌دهد سرویس‌های امنیتی‌شان از طرح‌های تروریستیِ داعش خراسان آگاه شوند. اگر چنین چیزی حقیقت داشته باشد، بی‌گمان پذیرفتن آن برای دولت‌های روسیه و ایران نه تنها دشوار بلکه مایۀ سرافکندگی است.