#4 - Kusgan Nga Argumento

Bag-ong Dan-ag

Click here to Watch on YouTube
Welcome sa lain na pud nato nga episode sa atong podcast nga gitawag ug Bag-ong Dan-ag. Kini nga podcast gi-dedicate ni nato para sa pag-promote ug critical thinking ug skepticism, especially na gyud sa atong mga kabatan-unan karon. Tungod kay nag dako ko sa Cebu as a Catholic, usa sa atong pinaka major nga topic kay ang religion, particularly ang Christian nga religion. So mag hisgut-hisgut kita bahin sa mga simbahan parehas sa Katoliko Romano, Saksi ni Jehovah, Sabadista ug uban pa.
Ang critical thinking ug skepticism dili lang para sa religion. Ma-apply ni nato sa lain-laing area sa atong kinabuhi. So mag hisgut pud ta pananglit sa financial, political, economics, health or medicine ug uban pa.
So kung kinsa tong interesado nga mo explore niining mga butanga uban nako, palihug ug subscribe sa atong podcast, add mo sa inyong mga comments, questions, suggestions or mga reactions. Akong paninguhaon nga maka post ko dinhi regularly, at the moment kay weekly, matag adlaw nga Byernes o Sabado.
Karon mag hisgut kita ug unsa may atong bantayan aron maka-ingon kita nga kusgan o lig-on ang usa ka argumento.
Duna tay duha ka butang nga angayng bantayan. Una kay sakto ba pagkamugna ang argumento. Tan-awon nato ang porma o “structure” sa argumento. Kinahanglan nga mo-sumpay o mahasubay ang conclusion sa mga premises nga gihatag.
Atong hinumduman nga ang argumento gigama ug pipila ka mga pagsaysay kung diin usa niini kay ang conclusion. Ug ang uban kay ang premises, ang mga gibasihan aron makab-ut ang maung conclusion.
Tan-awon nato kining usa ka example:
“Ang tanang makalangoy kay makalupad. Ang baboy kay makalangoy. Sa ato pa, ang baboy makalupad.”
Sa kani nga example, makita nato nga mingsumpay ang conclusion sa mga premises nga gihatag. Kung ang tanang makalangoy kay makalupad, unya kung makalangoy ang baboy, ning sumpay nga makalupad diay ang baboy. Mao kini atong gitawag nga “valid” ang pagkaporma sa maong argumento.
Ika-duha nga example:
“Taas ang linya sa grocery. Hapit na ang pasko kay tunga-tunga na man sa Disyembre. Pureso, mas lami gyud ang linung-ag nga kan-on.”
Sa kani nga example, makita nato nga ang conclusion, wala magsubay sa mga premises nga gihatag. Unsa may kalabotan sa lami sa linung-ag nga kan-on sa kataas sa linya sa grocery ug sa kung hapit na ang pasko? Wala. So ma-ingon nato nga dili “valid” ang maong argumento. So dili na nato kinahanglan susihon kung tinuod ba o dili ang mga premises niini ug kung “sensible” ba ang conclusion. Kinahanglan na nato ni isalibay nga argumento tungod kay dili valid ang pagkaporma so automatic, dili nato madawat ang conclusion niini.
Importante nga atong timan-an nga ang atong gitan-aw ra dinhi kay ang porma sa argumento. Wala nato gisusi kung tinuod ba o dili ang mga premises niini.
Mao kini ang ika-duha nato nga kinahanglan bantayan sa usa ka argumento. Ang “soundness” sa argumento. Kung diin atong tan-awn kung tinuod ba ang mga premises niini. Kung mao man galing, dili pwede nga dili tinuod ang atong conclusion. Sa laing pagkasulti, kung makita nato valid ang porma sa argumento, ug nga tinuod ang mga premises, wala tay mahimo kung dili ang pagdawat sa conclusion.
Pero angay natong timan-an nga mamahimo lamang nga “sound” ang argumento kung “valid” ang pagkaporma niini. Kung makita nato nga dili “valid” ang porma sa usa ka argumento, dili na kinahanglan nga mopadayon kita pagtino kung “sound” ba ang argumento.
Akong balikon, kung makita nato nga “valid” ang porma sa argumento ug tinuod ang mga premises niini, kinahanglan atong dawaton ang conclusion niini tungod kay dili pwede nga dili tinuod ang atong conclusion.
Pananglitan, naay argumento dinhi nga:
“Si Carol gipanganak sa Manila. Ang Manila kay part ni siya sa Pilipinas. Sa ato pa, si Carol kay gipanganak sa Pilipinas.
Sa kani nga example, makita nato nga valid ang porma niini tungod kay nagasubay man ang conclusion sa mga premises niini. Karon, tungod kay makita pud nato nga tinuod ang mga premises niini, (syempre, kani atong gibutang nga tinuod nga si Carol gipanganak sa Manila), unya tinuod man nga ang Manila kay part sa Pilipinas, sa ato pa, mosunod pud nga tinuod ang conclusion niini nga si Carol, gipanganak sa Pilipinas.
Apan kung makita nato nga maskin “valid” ang porma sa argumento, apan kadudahan ang maskin usa man lang sa mga premises, then automatic, kadudahan pud ang conclusion niini.
So agi ug example, kung duna tay argumento nga:
“Ang tanang bola nga mo-untol kay bola na sa basketball. Ang ping-pong nga bola kay mo-untol man, sa ato pa, ang ping-pong nga bola kay bola diay ni sa basketball.”
Sa kani nga example makita nato nga ang premise nga “ang tanang bola nga mo-untol kay bola na sa basketball” kay kadudahan. Tungod kay nahibalo-an nato nga kasagaran sa mga bola, mo-untol man, pero wala ni nagpasabot nga tungod kay mo-untol ang usa ka bola, bola na diay ni sa basketball. Ang bola sa basketball, o kusog ni mo-untol, pero usa lamang ni sa mga bola nga mo-untol.
Sa ato pa, tungod kay kadudahan ang maong premise, dili nato madawat nga tinuod ang conclusion, kadudahan pud ang conclusion niini.
Apan kung atong tan-awn, nagasubay ang conclusion sa mga premises. So, valid ang porma sa maong argumento. Apan maskin valid ang argumento, dili siya “sound” o lig-on o kus-gan nga argumento.
So usa nalang ka example agi ug tapos sa kani nga episode:
“Love is blind. God is love. Therefore, God is blind.”
Daghang mga argumento nga sama ani, nga murag nindot paminawon. Murag “sensible” sa atong pandungog. Usahay dali ra ta nga mo-katawa ug mo-ingon, “bitaw sa!” Tungod tingali ni kay “valid” man gud ang porma sa argumento. Sakto ang “structure,” ang pagka-mugna niini mao tingali nga nindot sa atong pangdungog.
Apan kung atong susihon, makita nato nga maskin valid ang pagka-porma sa maong argumento, huyang diay ni kaayo, kadudahan ang premises, mao nga kadudahan pud ang conclusion. Sa ato pa, dili nato pwede dawaton ang conclusion niini.
“Love is blind.” -- Unsa may gipasabot niini. Nagpasabot ba ni nga magpakabuta ang naghigugma kanimo? Maskin makakita siya nga nasayop ka, siguro nakig-iring-iring ba ron ka sa silingan. Tungod kay gihigugma ka sa imong pares, magpakabuta lang siya ug wala lang siyay i-sukmat nimo? Kadudahan ang maong pagsaysay.
“God is love.” -- Nindot paminawon nga pagsaysay. Gani, daghang mga tawo ang mo-”claim” nga tinuod, “God is love.” Apan unsa may gipasabot niini? Nga ang ginoo kay “love?” Sa ato pa kung mo-ingon ko ug “I love cakes!” Pwede ko mo-ingon nga “gi-ginoo nako ang cakes!?” O kaha, para nako, “ginoo ang cakes!?” Kadudahan pud ang maong pagsaysay. Kung ang gipasabot dinhi kay mahigugma-on ang ginoo, then dili ta mo-ingon nga “God is love,” kung dili, mo-ingon kita nga “God is loving.” Dili ni sila parehas. So akong balikon, kadudahan kining maong pagsaysay.
Busa, dili nato madawat ang conclusion niini. Kadudahan ang conclusion niini. Huyang ang maong argumento, maskin tuod kini sakto pagkamugna.
So hinaut nga duna moy napupo nga mga pagtulon-an ning atong episode karon. Hinaut mas makabalo na kamo mobantay ug mosusi kung ang argumento huyang ba o dili. Aron dili ta dali nga madani sa mga bakak ug pangilad. Aron dili ta masulod sa laang sa mga tawo tungod lang kay nindot pagkabuwak-buwak ang ilang mga argumento.

Kini ug uban pa, ang atong hisgutan sa sunod nga mga episodes dinhi sa atong podcast.
Kung intersado mo sa pag explore niini, ayaw kalimot ug Subscribe ug share sa atong podcast. Para ato ning tanan.
Dinhi lang usa, hangtud sa sunod higayon. Daghang salamat.

Question everything.